Szachy - Historia

Historia szachów                                                                                                             Gra zwana szachami powstała w trzecim ćwierćwieczu VI wieku naszej ery. Taką datę podaje w swym epokowym dziele History of chess wydanym w Londynie w 1913 r. znany angielski historyk H.J.R. Murray. Źródłem informacji w tym zakresie są głównie utwory literackie i wykopaliska. Pierwszym znanym dzisiaj utworem, w którym wspomniano o szachach, jest anonimowy poemat pochodzący z końca VI wieku. W żadnym ze znanych wcześniejszych utworów nie ma najmniejszej nawet wzmianki o szachach, a więc - jak twierdzi H.J.R. Murray - szachy wynalezione były nieco wcześniej, niż stały się tematem fragmentu utworu. Przytacza on jeszcze inne przekonujące argumenty na poparcie swej tezy Historycy nie zaprzestali jednakże poszukiwań i być może - powtórzona tu za Murrayem - teoria ulegnie zmianie i okaże się, że szachy są grą jeszcze starszą. Kolebką szachów są Indie. Stamtąd - wraz z kupcami - dotarły one do Persji, gdzie w krótkim czasie zyskały sobie wielu zwolenników. W perskim utworze poetyckim z przełomu VII i VIII wieku opisano, w jaki sposób i kiedy wprowadzono szachy w tym kraju, a także podano zasady gry. Jest to pierwszy utwór zawierający "teorię szachów". Po podbiciu Persji przez Arabów szachy rozprzestrzeniły się na inne kraje. Gra w szachy została ulepszona, wzbogacona o nowe sposoby rozgrywania partii, przede wszystkim przez arabskich entuzjastów tej gry. Do Europy szachy dotarły już w VIII-IX wieku, początkowo do Hiszpanii, Włoch i Francji, potem do Niemiec, Anglii i Skandynawii. W Rosji szachy znane były już w IX wieku, dokąd - jak twierdzą uczeni - przywędrowały bezpośrednio ze Wschodu. Na podstawie wzmianek w literaturze przypuszcza się, że szachy dotarły do Polski w XII wieku, za panowania Bolesława Krzywoustego. Nie ustalono jednoznacznie, jak znalazły się one w Polsce, czy przywieziono je drogą morską, przeniesiono z Rosji, czy też, podobnie jak do kilku innych krajów Europy, szachy przywieźli rycerze powracający z wypraw krzyżowych. Te trzy teorie nie wykluczają się wzajemnie, a więc wszystkie mogą być prawdziwe. Umiejętność gry w szachy uznawana była za zaletę i zyskała sobie wysoką rangę na dworze królewskim. Szczególny rozkwit Dla uproszczenia podaję nowoczesną nazwę gry, w owych czasach gra ta nosiła nazwę czatrang. O uznaniu dworu królewskiego dla szachów świadczy m.in. fakt, że w herbach nadawanych w XII wieku i późniejszych latach umieszczano elementy szachowe, np. herb "Wczele" ma dwie szachownice, a jednym z elementów herbu Kalisza jest również szachownica. Janko z Czarnkowa w swych kronikach opisuje grę w szachy w Polsce w XIV wieku, co świadczy o ich znaczeniu w życiu kraju. Wspaniałym utworem poświęconym grze w szachy jest poemat Jana Kochanowskiego Szachy, napisany w 1564 r. w języku polskim. Warto tutaj dodać, że treść tego utworu zilustrowa­no partia szachowa. Prace wykopaliskowe odegrały też niemałą rolę w ustalaniu historii szachów, np. w Gdańsku i Szczecinie znaleziono poje­dyncze figurki szachowe pochodzące z okresu pomiędzy X i XIII wiekiem. Rewelacyjnego odkrycia dokonano w 1962 r. w Sandomierzu. Podczas prowadzonych tam prac wykopaliskowych pod kierownictwem J. i E. Gąssowskich znaleziono komplet figur szachowych pochodzący z XI-XII wieku. W Europie szczególny rozkwit szachów rozpoczął się w XVI wieku. Na wzrost zainteresowania szachami miała wpływ, poza innymi czynnikami, zmiana zasad gry zaproponowana przez włoskich szachistów w końcu XV wieku. Zmiana ta dotyczyła tylko ruchów 2 figur, ale w istotny sposób wpłynęła na atrakcyjność gry. Hetman z najsłabszej figury - poruszającej się tylko o 1 pole na ukos - stał się najsilniejszą figurą, która w 1 posunięciu może przemierzyć całą szachownicę i to w dowolnym kierunku. Goniec zwiększył także swój zasięg działania. Szachy stały się grą bardziej dynamiczną niż dotychczas, zostały stworzone większe możliwości prowadzenia gry atakującej, kombinacyjnej, o znacznie większej różnorodności wariantów. Dotychczasowe szachy nazwano szachami starymi (arabskimi), zmienione zyskały sobie miano szachów nowoczesnych. Dość szybko przyjęły się nowe zasady. H.J. R. Murray podaje, że w ciągu około 20 lat przyjęły się one we Włoszech, Francji i Hiszpanii, w krajach, które w owych czasach były potęgami szachowymi. Mając na względzie dalsze uatrakcyjnienie gry w szachy, w XVI wieku wprowadzono możliwość wykonywania specjalnego posunięcia - roszady. Pozwoliła ona na szybsze niż dotych­czas wprowadzanie do gry wież. Odmienne ruchy 2 figur w szachach starych iszachach nowoczesnych zmieniły całkowicie zasady rozgrywania partii, stały się nieaktualne dotychczasowe opracowania teoretyczne. Pierwszy podręcznik gry w szachy według nowych zasad opracował Lucena w 1497 r. Kilkanaście lat później, w 1512 r., Damiano opublikował zmienione przepisy gry, teorię debiutów oraz wskazówki gry pozycyjnej. W 1561 r. ukazała się książka Hiszpana Ruy Lopeza. Wysoko ceniony podręcznik gry w szachy opracował włoski mistrz Alessandro Salvio w 1601 r. Książka ta doczekała się kilku wydań również w latach późniejszych. Pierwszy w Polsce podręcznik gry w szachy opracował na początku XVIII wieku Jan Ostroróg, jednakże nie został on opublikowany. Dopiero w 1835 r. wydano drukiem polski podręcznik gry w szachy, którego autorem był KazimierzKrupski. Literatura szachowa szybko powiększała się. Utrwalano na kartach książek wyniki analiz, teoretycznych rozważań, rozegrane partie, opisy turniejów. W miarę rozwoju szachów powstała konieczność stałej i szybkiej informacji, rozpoczęto więc wydawanie periodyków. W Polsce pierwszy periodyk o tematyce szachowej nosił tytuł "Tygodnik Szachowy" i ukazywał się w latach 1898-1899. W Polsce od 1947 r. wydawany jest miesięcznik "Szachy". Po drugiej wojnie światowej ukazało się w Polsce około 30 książek o tematyce szachowej. Pierwszy międzynarodowy turniej szachowy odbyt się w 1575 r. w Madrycie. Na zaproszenie króla Hiszpanii Filipa II przybyli na jego dwór mistrzowie włoscy Paolo Boi i Leonardo da Cutro, by zmierzyć się przy szachownicy z najlepszymi szachistami Hiszpanii - Ruy Lopezem i Alfonso Ceronem. Rozgrywki toczyły się w obecności dostojnego gospodarza. Zwyciężył Leonardo dc Cutro, w nagrodę suto obdarowany przez Filipa II.Brak jest informacji o systemie rozgrywek w tym turnieju, mogły one być niezgodne z późniejszą definicją turnieju i stąd wieli historyków szachów uważa, że pierwszy międzynarodowy tur niej szachowy rozegrano w 1851 r. w Londynie. Wzięli w nim udział czołowi szachiści Europy. Zwyciężył Adolf Anderssen. W kolejnym turnieju, który odbył się w Nowym Jorku w 1857 r. zwyciężył Pauł Morphy (St. Zjedn. Am.). To był początek historii turniejów międzynarodowych. Tego typu spotkania silnych szachistów z różnych krajów okazały się ciekawszymi imprezami aniżeli mecze pomiędzy dwoma zawodnikami. Coraz częściej różnych krajach organizowano turnieje międzynarodowe, początkowo tylko dla mężczyzn, a potem również dla kobiet Pierwszy międzynarodowy turniej kobiet odbyt się w 1927 r. Londynie. W turnieju tym zwyciężczyni Vera Menchik (Czechosłowacja) uzyskała tytuł mistrzyni świata. W latach 1851-1939 odbyło się na świecie około 500 turniejów międzynarodowych. Obecnie w jednym tylko roku rozgrywanych jest na świecie około 300 turniejów międzynarodowych. W Związku Radzieckim szachy były narodowym sportem i do niedawna radzieccy szachiści dominowali na turniejach. Rosja nadal pozostaje potentatem w tej dziedzinie, jednak inne kraje, między innymi USA i Wielka Brytania również zyskują na sile. Od czasu do czasu wielkie pojedynki szachowe przyciągają uwagę milionów i trafiają pierwsze strony gazet. Tak dzieje się z toczącymi się niejednokrotnie całymi tygodniami meczami o tytuł mistrza świata. Mecze rozgrywane między Bobbym Fisherem a Borysem Spasskim w 1972 roku w Reykjaviku, między Anatolijem Karpowem a Wiktorem Korcznojem pod koniec lat siedemdziesiątych oraz Anatolijem Karpowem a Garry Kasparowem w latach osiemdziesiątych cieszyły się ogromnym zainteresowaniem, częściowo także ze względu na polityczne podteksty tych zmagań. Słynny przegrany przez Garry Kasparowa pojedynek z komputerem IBM Deep Blue w maju 1997 roku można było śledzić w czasie rzeczywistym w Internecie. W czasie ostatniej, decydującej partii, szachową stronę internetową firmy IBM odwiedziła wówczas rekordowa liczba 22 milionów użytkowników. Dla porównania strony poświęcone igrzyskom olimpijskim w Atlancie obejrzało w ciągu 3 tygodni 10 milionów osób. Rekord szachowej strony IBM pobiła dopiero NASA ze stronami zawierającymi zdjęcia z lądowania sondy na Marsie.      Ale Garry Kasparow nie zamierzał się poddać i w 2003 roku po raz kolejny spróbował swych sił z komputerem szachowym X3DFritz.Obaj przeciwnicy wygrali po jednej partii (komputer drugą, Kasparow - trzecią), w dwóch pozostałych był remis. Ostatnia partia była najkrótsza ze wszystkich - zakończyła się po 27 posunięciu. Mimo, iż nie zdołał wygrać, Rosjanin zainkasował 175 tys. USD. Warto wspomnieć, że był to już trzeci pojedynek Kasparowa z maszyną - na początku tego roku Rosjanin zmierzył się z innym komputerem - Deep Junior. Również ten pojedynek zakończył się remisem. Nazwiskiem Kasparowa nazwano także komputer do gry w szachy.     Mistrzowie świata Oficjalne rozgrywki o tytuł mistrza świata prowadzone są od roku 1886, oto lista laureatów: LISTA ZDOBYWCÓW TYTUŁU MISTRZA ŚWIATA 1886-1894 Wilhelm Steinitz Austria 1894-1921 Emanuel Lasker Niemcy 1921-1927 Jose Raoul Capablanca Kuba 1927-1935 Aleksander Alechin Francja 1935-1937 Max Euwe Holandia 1937-1946 Aleksander Alechin Francja 1948-1957 Michaił Botwinnik ZSSR 1957-1958 Wassilij Smysłow ZSSR 1958-1960 Michaił Botwinnik ZSSR 1960-1961 Michaił Tal ZSSR 1961-1963 Michaił Botwinnik ZSSR 1963-1969 Tigran Petrosjan ZSSR 1969-1972 Borys Spasski ZSSR 1972-1975 Bobby Fischer USA 1975-1985 Anatolij Karpow ZSSR 1985-1986 Garry Kasparow Rosja 1999 Aleksander Chalisman Rosja