Jak wspomnieliśmy, gra toczy się na kwadratowej planszy podzielonej na 64 kwadraty - pola. Każde pole może być jasne (białe) lub ciemne (czarne). Pola umieszczone są naprzemiennie (diagram 1).

 

                                   
Umieść szachownicę przed sobą tak, jak przedstawiono na Diagramie.

Jeżeli Twoja szachownica nie ma oznaczeń literowych, umieść ją w taki sposób, aby najbliżej Ciebie z lewej strony znalazło się czarne pole.

Na Twojej szachownicy powinny znajdować się litery (a, b, c, d, e, f, g, h) oraz cyfry (od 1 do . Umówiono się, że litery oznaczają kolumny szachownicy, a cyfry - rzędy. Każde pole można przedstawić za pomocą dwóch współrzędnych: litery i cyfry. Zwyczajowo przy odnoszeniu się do któregoś z pól podajemy najpierw numer kolumny (a-h), a następnie wiersza (1-8).

Diagram 2 przedstawia pole d5 (krzyżyk) oraz h2 (kółko). Możemy powiedzieć, że pole d5 jest białe, a pole h2 - czarne. Zapis "h2" wymawiamy jako "ha dwa".

 

Przy opisywaniu sytuacji na szachownicy czasem przydatne są pojęcia kolumny, rzędu i przekątnej. Jak już wiesz, kolumna to wszystkie pola, których współrzędne mają te same litery (np. kolumną c są pola: c1, c2, c3, c4, c5, c6, c7 i c8), zaś wiersz - wszystkie te pola, których współrzędne mają tę samą liczbę (np. piąty wiersz to pola: a5, b5, c5, d5, e5, f5, g5 i h5). Przekątne to pola jednakowego koloru, które są połączone rogami. Do przekątnych odnosimy się przez podanie dwóch pól: początku i końca. Diagram 3 przedstawia przekątną a8-h1 (równoznacznie: h1-a8), oznaczoną krzyżykami, oraz przekątną e1-h4 (h4-e1), oznaczoną kółkami.

 

Które przekątne są najdłuższe? Które najkrótsze?

Oczywiście, najdłuższe przekątne to a1-h8 oraz a8-h1 (po 8 pól), a najkrótsze: a2-b1, g1-h2, h7-g8 oraz a7-b8 (po 2 pola). Najdłuższe przekątne nazywamy głównymi.

Każda przekątna ma swój kolor. Mówimy, że przekątna h1-a8 jest biała, gdyż składa się z białych pól, a przekątna e1-h4 jest czarna, gdyż wszystkie jej pola są czarne.

Na każdym polu szachownicy może stać bierka jednego z graczy. Na jednym polu może stać co najwyżej jedna bierka.

Każdy z graczy ma następujący zestaw bierek:

• Król
• Hetman (zwany także Królową, Damą)
• dwie Wieże
• dwa Skoczki (konie)
• dwa Gońce (zwane także z niemiecka Lauframi)
• osiem Pionów (pionków).

Wszystkie bierki, z wyjątkiem Pionów, nazywa się figurami.

Kształty bierek mogą być różne: możesz kupić szachy zdobione czy proste. Zazwyczaj figury wyglądają np. tak:

Od lewej: Król, Hetman, Goniec, Wieża, Skoczek i Pion.

Na diagramach bierki przedstawiamy za pomocą przyjętych na całym świecie piktogramów. Jednocześnie przy zapisach całych partii szachowych nie ma potrzeby rysować po każdym ruchu całego diagramu, stąd każda z figur ma swój kod literowy: w polskiej literaturze jest to zawsze pierwsza litera nazwy bierki (K - Król, H - Hetman itd.), z wyjątkiem Pionów, które nie mają symbolu literowego. Przy opisywaniu pozycji podajemy literę symbolu oraz kod pola, np.:

Ka6 - oznacza, że Król stoi na polu a6;

Gf4 - oznacza, że Goniec stoi na polu f4;

c5 - oznacza, że na polu c5 stoi Pion.

Jak zapewne zauważyłeś, zapis nie podaje koloru bierki. Będzie ona wynikać z kontekstu (np. najpierw zapisujemy figury Białe, a potem Czarne).

Jednocześnie, zamiast mówić "Wieża stojąca na polu a4" mówimy po prostu "Wieża a4".

Symbole graficzne pokażemy na rozstawieniu wyjściowym (Diagram 4).

 

Białe zajmują pierwsze dwie linie, a Czarne - ostatnie (linie 7 i . Łatwo zapamiętać, że Czarne stanowią lustrzane odbicie Białych.

W rogach umieszczamy Wieże: Białe Wieże stoją na polach a1 oraz h1, a Czarne - na polach a8 i h8.

Obok Wież stają Skoczki: Białe na polach b1 i g1, a Czarne - b8 i g8.

Obok Skoczków umieszczamy Gońce: Białe zajmują pola c1 i f1, a Czarne - c8 i f8.

Hetmany stoją na polach d1 (Biały) i d8 (Czarny). Króle na ostatnim wolnym polu w rzędzie: e1 (Biały) i e8 (Czarny).

Cały rząd 2 zajmują Białe Piony, a cały wiersz 7 - Czarne Piony.

To jest ustawienie wyjściowe, którego niestety należy nauczyć się na pamięć. Najwięcej kłopotów może być przy ustawianiu Hetmana i Króla. Mówi się, że "Hetman pilnuje koloru": Biały Hetman stoi na białym polu, a Czarny - na czarnym.

Zapoznaj się z przedstawionymi symbolami bierek. Niemal cała światowa literatura używa właśnie takich piktogramów.

Czy umiesz zapisać wyjściowe położenie bierek za pomocą symboli literowych?

• Białe: Wa1, Sb1, Gc1, Hd1, Ke1, Gf1, Sg1, Wh1, a2, b2, c2, d2, e2, f2, g2, h2
• Czarne: Wa8, Sb8, Gc8, Hd8, Ke8, Gf8, Sg8, Wh8, a7, b7, c7, d7, e7, f7, g7, h7

Z położenia początkowego Króli i Hetmanów wynika jeszcze jeden podział szachownicy: wszystkie pola na liniach a, b, c oraz d nazywamy skrzydłem hetmańskim, a wszystkie pola na liniach e, f, g oraz h - skrzydłem królewskim.

Środkowe cztery pola: d4, e4, d5 oraz e5 nazywamy centrum.